جنگ کریدورها
جنگ کریدورها
( ایران ، بازنده ی بزرگ )
توافق کشورهای عضو گروه-20 درهجدهمین اجلاس این گروه در دهلی ، درباره ی ایجاد کریدور جدیدی که منطقه ی هندوپاسیفیک رابه خاورمیانه واروپا متصل می کند ، به رقابتی ژئوپولتیک دامن زده که یک سوی آن چین وسوی دیگرآن ، قدرتهای غربی وآمریکا می باشند. رقابت برای نفوذ ، سالهاست که بین چین وآمریکا جریان دارد. این رقابت ، بویژه درعرصه ی تکنولوژی ، تجارت وفعالیتهای منطقه ای مشهود است واخیراً تشدید شده است. اظهارات خصمانه ی دوطرف درباره ی تایوان وعکس العملی که درعرصه های مختلف ازخود نشان داده اند ، به تنش دامن زده است. آمریکا همچنان تلاش می کند تابه اتحاد وهمکاری با کشورهای منطقه ادامه دهد تاازاین طریق ، بانفوذ فزاینده ی چین درمنطقه ی آسیا-پاسیفیک ، مقابله کند. مناقشات موجود درحوزه ی جنوبی دریای چین ، کشورهای ساحلی رادربرابر هم قرارداده وپای کشورهای خارجی رابه منطقه بازکرده است. برخی ازاین کشورها ، ازبیم حضور فزاینده ی نظامی چین درمنطقه ، به آمریکا نزدیک شده اند. علاوه برنفوذ منطقه ای ، رقابت دیگری نیز میان دوطرف درعرصه ی قناوری جریان دارد. این رقابت بویژه درزمینه ی تولید میکروچیپس ، داغ شده است. آمریکا به بهانه ی " مصالح امنیت ملی " ، اقداماتی راجهت محدود کردن دسترسی چین به میکروچیپس وتجهیزات مربوط به تولید آن ، بعمل آورده است. قبلاً نیز دولت آمریکا واردات واستفاده از برخی محصولات تولید شده باتکنولوژی چینی ، ازجمله تولیدات شرکت " هوواوی " ( Huawei) رابه کشور ممنوع اعلام کرده بود. گفته می شود که چین نیز استفاده ازگوشی آیفون رابرای کارکنان دولت ممنوع اعلام کرده است.
درشرائطی که رقابت برای نفوذ ، دربسیاری ازعرصه ها ، میان آمریکا وچین ، باشدت تمام ادامه دارد ، گروه-20 دراجلاس خود درهند ، دست به اقدامی زد که خشم چین رابرانگیخت. دراین اجلاس ، یادداشت تفاهمی میان هند ، آمریکا ، عربستان ، امارات متحده عربی ، فرانسه ، آلمان ، ایتالیا واتحادیه اروپا به امضاء رسید که به موجی آن قرارشد کریدوراقتصادی هند – خاورمیانه – اروپا (IMEC) تشکیل شود. این کریدوراستراتژیک ، تولید کننده ومصرف کننده را به ارزانترین شکل ، بهم متصل می کند وبه رونق تجارت ، تسهیل عرضه ی انرژی وتقویت ارتباط دیجیتال میان اعضاء کمک فراوان می کند. اگرچه کشورهای امضاء کننده ی این یادداشت تفاهم ، هیچگونه تعهد مالی درقبال یکدیگرنپذیرفتند اما نقشه ی راهی را برای عملی کردن این کریدور ظرف چندماه ، تصویب کردند. این پروژه ، یادآور مسیرتاریخی تجارت ادویه است که از مومبائی هند تابندر دبی درامارات متحده عربی ازطریق دریا امتداد می یافت وازآنجا ازطریق زمینی به " الغویفات " درابوظبی می رسید. این مسیرسپس ازطریق ریاض عربستان به اردن وازآنجا به بندر حیفا درقلسطین می رسید. محصولاتی که به بندر حیفا می رسید ازطریق دریا وارد بندر " پترئوس " یونان می شد وازآنجا ازطریق زمینی درسراسراروپا توزیع می گردید. اگراین کریدوراحیاء شود ، ازطول مسیرتجارت میان هند واروپا ، 40 درصد کاسته می شود. رسانه های غرب ، کریدور هند – خاورمیانه – اروپا راجایگزینی برای کریدور " یک کمربند، یک راه" معرفی کرده اند که اگرعملی شود، شرکای غرب درخاورمیانه را بجای چین به جانب هند می کشاند. به همین دلیل آمریکا باحساسیت فراوان روابط کشورهای حوضه ی خلیج فارس راباچین رصد کرده والبته مذبوحانه تلاش می کند تااین پروژه ی 17 میلیارددلاری را جایگزین پروژه ی 3/1 تریلیون دلاری چین نماید. درپروژه ی آمریکا ، هند فقط یک مترسک است وبرنده ی واقعی آمریکاست که درپی مهار چین می باشد. آمریکا همچنین قصددارد نقش هند را درکریدور شمال – جنوب کمرنگ سازد. این کشور می خواهد باشرکت دراین پروژه ، برضعف خویش درشرق ، سرپوش بگذارد. جالب اینکه کریدور هند – اروپا ، مهر تایید پنج عضو اصلی بریکس زابرخود دارد. آنوقت جمهوری اسلامی به خود می بالد که به عضویت بریکس درآمده و 50 کشوردنیا راباخود دشمن کرده است. درحالیکه ایران می توانست چهارراه خطوط مواصلاتی جهان باشد. این کشور می توانست بهترین مسیرتجاری بین شرق – غرب وبین شمال – جنوب جهان باشد وسالیانه دهها میلیارددلار ازاین طریق ، درآمد کسب نماید. نتیجه اینکه ، همسایگان ایران بسرعت مشغول اجرای انواع مسیرهای ریلی وجاده ای شده اند که ایران رادور می زنند.
به موازات این کریدور، ابتکار جاده ی ابریشم چین نیز آسیای میانه ، اروپا ، خاورمیانه وآفریقا رابهم متصل می کند. فلسفه ی حاکم براین کریدور ، " جامعه ی بشری با سرنوشت مشترک" است. این ابتکاردرسال 2013 درجریان دیدار " شی جین پینگ " رهبرچین ازقزاقستان ، اعلام شد وازسوی غرب ، " طرح مارشال چین " نام گرفت. در 10 سال گذشته ، بیش از150 کشوروسازمان بین المللی ، به پروژه ی یک کمربند یک راه پیوسته اند.این پروژه ، دوسوم جمعیت جهان راتحت پوشش قرارمی دهد وبرقدرت تجاری چین می افزاید. پروژه ی جاده ابریشم که مسیرهای دریائی ، زمینی وریلی رادربرمی گیرد، چین رابه بقیه ی جهان متصل می کند. گفته می شود که این پروژه که قرراست 2600 طرح رادربیش از 100 کشور عملی سازد ، در 6 مسیرعمده به اجرائ درمی آید که مهمترین آنها " کریدورمیانی " است که ازترکیه شروع وباعبورازگرجستان ، آذربایجان ، دریای خزر ، ترکمنستان ، ازبکستان ، قرقیزستان وقزاقستان ، به چین ختم می شود. برآورد می شود که پروژه ی یک کمربند یک راه ، بیش از 6 درصدبرحجم تجارت جهانی بیفزاید وچین تاسال 2027 حدود 3/1 تریلیون دلار دراین پروژه هزینه نماید. چین با 850 میلیارددلار، دومین شریک تجاری بزرگ اروپا محسوب می شود درحالیکه تجارت هند بااروپا از 90 میلیارددلار فراترنمی رود. برخی کشورها ، پروژهی یک کمربند یک راه رافرصتی طلائی برای خود تلقّی می کنند وبرخی دیگرآنرا " خطرناک " توصیف می نمایند. چین ازطریق این پروژه ، مناسبات سیاسی واقتصادی خودرابا خاورمیانه وآفریقا گسترش داده وبرنفوذ جهانی خویش می افزاید.
پروژه ای دیگرکه هند درآن نقش تعیین کننده دارد، " کریدور بین المللی حمل ونقل شمال- جنوب" (INSTC) است که باهدف دستیابی به روسیه تنظیم شده است. جمهوری اسلامی درسال 2000 بابوق وکرنا ایجاد کریدور شمال – جنوب راباشرکت هند وروسیه اعلام کرد. قراربود ایران باتوسعه ی بنادر وشبکه ی ریلی خود ، سالانه 30 میلیون تن کالا راازخاک خود ترانزیت کند. اما با توقف طرح توسعه ی چابهار بدلیل تحریمها ، عدم تکمیل خط آهن چابهار- زاهدان وخط آهن رشت – آستارا ، این طرح روی کاغذ باقی ماند. کریدور حمل ونقل شمال – جنوب ، قراربود هند راازطریق ایران ، دریای خزر ، وروسیه به شمال اروپا متصل کند.این مسیر ، 40 درصد کوتاهتر و30 درصد ارزانتر از مسیرهای سنتی مانند کانال سوئز ، تمام می شود. باتحریمهای غرب علیه تهران ومسکو ازیکسو ، وآغازجنگ اوکراین ازسوی دیگر ، براهمیت این کریدور برای ایران وروسیه افزوده شد. این کریدور، درسپتامبر 2000 ، باتوافقی که میان روسیه ، هند وایران امضاءشد ، موجودیت یافت وازآن زمان تاکنون ، 11 کشور آذربایجان ، ارمنستان ، قزاقستان ، قرقیزستان ، تاجیکستان ، ترکیه ، اوکراین ، بلاروس ، عمان ، سوریه ، وبلغارستان نیزبه آن پیوستند. معهذا ایران نتوانست ازاین امتیازجغرافیائی وژئوپولتیک ، حداکثراستفاده راببرد. هدف اصلی این کریدور ، کوتاه کردن مسیرحمل ونقل ازهند به روسیه ، اروپای شمالی وغربی است. باآنکه این کریدور، هنوزبطورکامل شکل نگرفته اما توانسته است جایگاه مهمی درمناسبات تجاری دوجانبه میان ایران وروسیه اشغال نماید. اجرای کامل این کریدور ، باموانع بسیارروبروست که اختلافات سیاسی اعضاء ، مسائل امنیتی درمنطقه ای بشدت بی ثبات ، ومحدودیتهای زیرساختی ، ازآن جمله می باشند. بدون رفع این موانع ، کریدور شمال – جنوب روی کاغذ باقی خواهد ماند. تحریمها به شدت باعث فرسایش قدرت ژتوپولیتیکی ایران گردیده واین کشوررا ازاغلب کریدورها حذف کرده است. درحالیکه قدرتهای جهانی درچهارچوب رقابت کریدورها، دائماً درحال گفتگو وبده بستان بایکدیگرهستند ، ایران بواسطه ی تحریمها ، خصومت باجامعه ی جهانی وضعف زیرساختهای حمل ونقل وانرژی ، عملاً ازاین کریدورها حذف شده است. کاربه جائی رسیده که حتی در کریدور " زنگزور" ، نیز نام ایران آشکارا حذف شده است. حتی پروژه ی عظیم یک کمربد یک راه چین ، چابهار را بامزیت های بالقوه اش نادیده گرفته و وبندر " گوادر " پاکستان رابجای آن نشانده است.
دراین میان ، طرح 17 میلیارددلاری اتصال بندر " فاو " عراق به ترکیه ، درحالی روبه تکمیل است که دولت عراق اتصال خط 30 کیلومتری راه آهن شلمچه – بصره رابدلیل تحریم جمهوری اسلامی ، متوقف کرده است. کریدور فاو – ترکیه قراراست اعضای شورای همکاری خلیج راازطریق بین النهرین به ترکیه ، دریاهای اژه ، مرمره ، سیاه ، مدیترانه ، واقیانوس اطلس وصل کند. درآنسوی ایران نیز خط لوله ی گاز ایران – پاکستان – هند ، به حال خود رها شده وفقط 28 میلیارددلار هزینه بابت لوله کشی تا مرزپاکستان ، روی دست ایران گذاشته است. درحالیکه باتحقق قابلیتهای گذرگاهی ایران ، این کشور می توانست 6 تا 9 برابرعواید نفتی خود درسال ، ازمحل ترانزیت کالا درآمد کسب نماید. "کریدور توسعه " (Development Corridor) نیز که قراراست بصره راازطریق راه آهن وجاده ، به گذرگاه فیشر (Fisher pass) درمرز ترکیه متصل نماید وسپس ازطریق بلغارستان ، مجارستان ، وصربستان ، به اروپا متصل کند ودرمرحله ی بعد نیزکشورهای عضو شورای همکاری خلیج رانیز شامل شود ، ایران رانادیده گرفته است.
دنیا اکنون با جنگ کریدورهای استراتژیک روبروست که قدرتهای جهانی ومنطقه ای رادرگیر خود کرده است. بدون تردید این جنگ ، درشکل دهی به نظم جدید بین المللی وایجاد ائتلافهای جدید سیاسی ، نقش خواهد داشت. مهمترین این کریدورها ، یک کمربند یک راه ، شمال – جنوب ، هند – خاورمیانه – اروپا هستند که تا چند سال دیگر با دهها میلیارددلار سرمایه گذاری، دراطراف ایران به بهره برداری می رسند وجای ایران درهمه ی آنها خالی است. هیچ عقل سلیمی حاضرنیست کالایش رااز سرزمینی عبوردهد که تحت تحریم بین المللی قرارداشته وباجامعه ی جهانی سرستیز دارد. ایران اکنون به سیاهچاله ی ژئوپولتیکی تبدیل شده که حاصل دهه ها سیاست نادرست داخلی وخارجی ، وبی کفایتی زمامدارانش می باشد.
منابع و مآخذ
1)corridor wars in global geopolitics , www.aa.com.tr
2)غیبت ایران دررقابت کریدورها www.fararu.com
3)ایران رقابت کریدوری راباخت www.linkedin.com
4)wars of strategic corridors , Irans interests pass through which one ? , www.nournews.ir
5)enter the corridor wars , www.tribune.com.pk
کمک مالی به کارت بانکی شماره 8732-9635-9973-6037