ف.م.هاشمی

ایران واولویتهای موهوم

(انتخاب رویکرد یاالزام راهبردی ؟)

آنچه که امروز ازآن به عنوان " جمهوری اسلامی ایران" یاد می شود ، چیزی جزفاسدترین رژیم خاورمیانه وشاید جهان ، نیست. کاربه جائی رسیده که حتی دوستان دیروز این رژیم نیز ازاو روی برمی تابند واین کشور، حتی نفوذ خود رادرعراق ولبنان، این دژهای استراتژیک خویش نیزازدست می دهد. اکنون به جزگروههای شبه نظامی شیعه ، دیگرکسی هوادار ادامه ی حیات جمهوری اسلامی ایران درمنطقه نیست وفقط کمکهای مالی وتسلیحاتی به این گروهها توانسته است هنوزآنها رادرمدارسیاستهای ایران نگهدارد. اما افزایش مشکلات اقتصادی ازیکسو ، وبروزاعتراضات مردمی ازسوی دیگر،ازسطح این کمکها نیز تاحدّ قابل ملاحظه ای کاسته است.

سرکوب وحشیانه ی اعتراضات اخیردرایران، چهره ی واقعی رژیم حاکم براین کشوررا، حتی به دوستان ناآگاه او نشان داد. مردم بشدت از کمکهای سخاوتمندانه ی دولت به گروههای سیاسی نظامی نیابتی درمنطقه ، ناخشنودند. به زعم آنها، پولی که باید برای بهبود معیشت وزندگی مردم ایران هزینه شود، به جیب گروههای ماجراجوئی سرازیرمی شود که کاری جزبی ثبات سازی منطقه ندارند. کارایران درعراق، دشوارترازلبنان ، سوریه ویمن است. زیرا علیرغم صرف بودجه ی هنگفت وتحمل خسارات وتلفات سنگین ، آمریکائیها ونیروهای خارجی همچنان دراین کشورحضورداشته وزمام امورآنرا دردست دارند. اولویت دیگرایران ، نگاه به شرق وگسترش رابطه باروسیه وچین است. قراراست روسیه درازای کمک تسلیحاتی به جنگ اوکراین ، بیش از 30 فروند جنگنده ی پیشرفته ی " سوخو- 35 "(SU- 35) به ایران بدهد.اما این معامله ، هنوز بدلائل نامعلوم ، عملی نشده است. شاید روسیه ازآن بیم دارد که ایران ازاین جنگنده ها درخلیج فارس استفاده نماید.

وضعیت اقتصادی ایران ، روزبروز بدترمی شود. بنظرمی رسد دولت ، نرخ تورم 50 درصدی را به عنوان یک واقعیت گریزناپذیر ، پذیرفته است. اما مردم ، این تورم رابویژه دراقلام غذائی نمی پذیرند. امانرخ واقعی تورم درایران ، بیش از60 درصد است که البته همچنان روبه افزایش می باشد. دیگرمردم به وعده های اقتصادی دولتمردان درمورد بهبود وضعیت اقتصادی، باورندارند. افزایش افسارگسیخته ی قیمتها ، موجب افزایش فقردرجامعه گردیده است. پول داغ (Hot Money) سبب شده که ایرانیان مرفه نیزاندوخته های خود رابه دلار یاطلاتبدیل کنند ویاآنرابه خرید مستغلات اختصاص دهند. براساس آماررسمی ، اکنون 40 درصد ازجمعیت کشور، زیرخط فقر به سرمی برد درحالیکه رقم واقعی، بالاتراز 50 درصد می باشد. یک دهه قبل ، ارزش دلار کمتراز 4 هزارتومان بود اما اکنون از 50 هزار تومان نیزفراتررفته است. این افزایش ، نشانگرسقوط آزاد ارزش ریال وبه تبع آن ، ترقی سرسام آور قیمتها درایران می باشد. ایران برای غلبه بردشواریهای اقتصادی، کسب دلار ودورزدن تحریمهای بین المللی ، هیچ طرح مشخصی ندارد جزاینکه نفت خودرابا 37 درصد تخفیف به مشتریان عرضه کند که البته این به معنی کاهش 30 دلاری بهای هربشکه نفت می باشد. اگرچه ایران توانسته است ازاین طریق ، فروش نفت خام خودرا ، علیرغم تحریمها ، به6/1 میلیون بشکه درروز برساند اما، محل مصرف این درآمد نیز مشخص وشفاف نیست. مثلاً از مجموع 117 طرحی که قراربود درسال 1401 به بهره برداری برسند ، 105 طرح دربودجه ی سال 1402 دیده می شوند. یعنی 90 درصد ازطرحهای اقتصادی کشور، بلااجراء مانده است ووضعیت 10 درصد بقیه نیز باید مورد بررسی قرارگیرد. بنابراین ، بخش قابل توجهی ازمصارف منابع دولت ایران ، غیرشفاف وموهوم است.

روسیه نیزبخش بزرگی ازنفت خود رابصورت قاچاق به بازارعرضه می کند ودراین راه ، ازتجربیات ایران استفاده می نماید. ایران وروسیه ، دوکشورتحت تحریم غرب می باشند که روابط خود رادرسالیان اخیر گسترش داده اند. ایران به عضویت پیمانهای شانگهای و بریکس درآمده ورفته رفته اقتصاد خودرابه جانب شرق هدایت می کند. ایران وروسیه اخیراً توافق کردند که کارخانه ی تولید پهبادهای ایرانی رادرروسیه احداث نمایند. محل این کارخانه ، درحاشیه ی رود ولگا در900 کیلومتری مسکو ودر حاشیه ی کانالی قراردارد که راه ارتباطی دوکشورازطریق دریای خزر می باشد. روسیه ، کانال ولگا -دن رابه نحوی مدرنیزه وتجهیز کرده تابتواند پذیرای کشتیهای تجاری ازدریای خزر تا دریای سیاه گردد. کانال 101 کیلومتری دن – ولگا که درسال 1952 احداث شد ، بزودی به مسیر پرتردد کشتیهای تجاری تبدیل شد وبرترافیک آن نسبت به سال گذشته ، 15 درصد افزوده شده است.این کانال ، دسترسی روسیه رابه دریای سیاه ومدیترانه ممکن می سازد. معهذا ، کشتیهای بزرگتراز140 مترطول و17 مترعرض وباظرفیت بیش ازپنجهزارتن ، امکان عبور ازاین کانال راندارند. درحال حاضر ، سالانه بیش از 12 میلیون تن مال التجاره ازاین کانال عبورمی کند که نیمی ازآن رانفت وفرآورده های نفتی تشکیل می دهد. ازسال 2021 ، روسیه به ایران اجازه داده است تاازکانال ولگا – دن برای تجارت خارجی خود استفاده نماید. این نخستین باراست که روسیه به یک کشورخارجی چنین اجازه ای می دهد. بخش بزرگی ازتسلیحات صادراتی ایران به روسیه نیزازطریق همین کانال ، ارسال می گردد. دوکشورهمچنین توافق کرده اند درزمینه ی احداث یک کارخانه ی کشتی سازی درخزر ونیز لایروبی کانال ، بایکدیگرهمکاری نمایند. رود ولگا به دریای خزر ، و رود دن به دریای آزوف وازآنجا به دریای سیاه می ریزد. دریای خزر ، بزرگترین دریاچه ی جهان با 1000 کیلومترطول و430 کیلومترعرض می باشد وشوری آب آن ، یکسوم آب اقیانوسهاست. این دریا ، 7 هزارکیلومتر خط ساحلی دارد که طولانی ترین آن با 1900 کیلومتر، متعلق به قزاقستان است. خشکسالی های اخیر موجب کاهش سطح آب کانال ولگا – دن گردیده وتردد کشتیها رابا مشکل روبرو کرده است. لذا روسیه ، بخشی ازآب ولگا را بجای دریای خزر، به سوی کانال هدایت کرده است. این اقدام ،اگرادامه پیداکند ، آسیب جدی به محیط زیست دریای خزر وارد می کند وبه زیان کشورهای منطقه بویژه ایران می باشد. ایران وروسیه همچنین درزمینه ی ساخت سامانه های موقعیت یاب جهانی وجنگ الکترونیک بایکدیگرهمکاری می کنند. این سامانه های روسی که اکنون درسوریه امتحان خود راپس می دهند، تاکنون توانسته اند موجب شناسائی موشکهای اسرائیلی واختلال درهدفگیری آنها گردند لذا مورد توجه ایران قرارگرفته اند. سامانه ی ماهواره ای ناوبری جهانی روسیه بنام "گلوناس " ( GLONASS) که اکنون به سیستم موقعیت یاب آمریکائی GPS پهلو می زند، بویژه توجه ایران رابخود جلب کرده است.

گسترش همکاری باروسیه وچین، وطراحی روابط خارجی برمبنای فاصله گرفتن ازغرب، اگرچه اقدامی فی نفسه صحیح است اما ، طرحی اندیشیده و ودقیق نیست وفقط براساس الزامات روز وفشارهای بین المللی بردوطرف ، اتخاذ شده است. کشورهای همکارایران دراین طرح نیز، کم وبیش تحت تحریمهای آمریکا واتحادیه اروپا قراردارند. بنابراین ، راهبرد نگاه به شرق ، قبل ازاینکه انتخاب رویکردی منطقی برای ایران باشد ، الزامی راهبردی برای مقابله بافشارهای چند جانبه ی اقتصادی ، سیاسی ، نظامی وامنیتی می باشد. حمایت اخیرروسیه از موضع امارات متحده عربی درمناقشه برسرجزائرسه گانه باایران، خود نشانگراین امراست که اتحاد روسیه وایران ، قبل ازآنکه یک اتحاد استراتژیک وبلند مدت باشد ، فقط یک الزام راهبردی است که ازمقتضیات روز تاثیر می پذیرد. رژیم ایران که هرروز بیشترازروز پیش، پایگاه مردمی خود را درداخل وخارج ازکشور ازدست می دهد ، سعی می کند جای خالی حمایت مردمی را با حمایت خارجی پرکند : الزامی که باتغییرشرائط واعمال فشار طیف غلیظ هواداران غرب درحاکمیت ایران وپیرامون آن ، تغییرخواهد کرد.