جهان دربرابرهژمونی دلار
جهان دربرابرهژمونی دلار
( "شاه پول" ، قدرت رابه "یوان" واگذارمی کند ؟)
دردوران پس ازجنگ جهانی دوم ، همیشه دلار بر بازارهای پولی ومالی جهان حاکم بوده است.این پول ، بعنوان " شاه پول " شناخته می شد و مهمترین ارز ذخیره ی بین المللی به شمارمی رفت که ابزاری امن دردست صاحبان پول وسرمایه بود. طی این سالها ، دلارتوانست طلا ، فرانک سوئیس ، پوند انگلیس ، ین ژاپن وبیت کوین را پشت سربگذارد. چندی پیش ، فدرال رزرو آمریکا ، به منظورمهار تورم ، نرخ بهره راافزایش داد واین امر موجب هجوم سرمایه گذاران داخلی وخارجی به بانکهای آمریکائی گردید که خود افزایش ارزش دلار به بالاترین سطح خود در20 سال اخیر راموجب گردید. اکنون حدود 60 درصد ذخائرارزی جهان ، به دلاراست وپس ازآن نیز یورو با20 درصد قراردارد. حدود 90 درصد معاملات ارزی جهان نیز به دلارانجام می شود که این به معنی نیمی ازتجارت بین المللی می باشد. طی این سالها ، ثبات دلار درمقاطع بحرانی ، این پول رابه بهشتی امن برای سرمایه داران تبدیل کرد. مثلاً درجریان بحران بزرگ سال 2008 ونیزبحران مالی ناشی از کوید درسال2020 ، سرمایه گذاران ، دارائی خود را به دلارتبدیل کردند تا ارزش آنراحفظ کنند.
مسلم است که دولت ، اقتصاد وشهروندان آمریکا ، ازدلارقدرتمند بهره می برند. وزیر دارائی سابق فرانسه ، قدرت دلار را ، یک " مزیت فاحش " نامید. تقاضای جهانی برای دلار ، اسناد دلاری از قبیل اوراق قرضه ی خزانه داری کل آمریکارا بااستقبال جهانی روبرو کرده ودولت آمریکا توانسته است بااتکاء به این مزیت ، وامهای ارزان ازدیگرکشورها دریافت نماید. دولت وبنگاههای آمریکائی نیزاعتبارات خارجی خود رابه دلار دریافت می کنند. لذا، ارزش این دیون ، بانوسانات ارزی، چندان تغییرنمی کند. تقاضای جهانی برای دلار، ارزش این پول رادربرابردیگرپولهای دنیاتقویت می کند. اگرچه دلارقوی ، بهای کالاهای مصرفی مردم آمریکا ارزانترمی کند اما، ازتوان رقابتی محصولات ساخت آمریکا ، دربازارهای جهانی می کاهد. حاکمیت دلاربراقتصاد جهانی ، به آمریکا امکان می دهد تاتحریمها ومجازاتهای موثری را علیه رقبا ومخالفان خود ، اعمال نماید.
اما ازآغازسپتامبر سال 2023 ، بتدریج ورق برگشت. همینکه فدرال رزرو اعلام کرد که تورم مهارشده ولذا ، نرخ بهره کاهش می یابد ، سرمایه گذاران باپیش بینی شاخص ارزش دلار برای ماههای آینده ، که حاکی از کاهش 10 درصدی ارزش دربرابر سبد ارزهای عمده ی دنیاست ، پولهای خودرا ازبانکها بیرون کشیدند وریزش بانکی دیگری رادرسالیان اخیر رقم زدند. کاهش ارزش دلار، درعین حال موجب تقویت بازاربورس گردید واقلام صادراتی آمریکا رابرای خریداران خارجی ، ارزانترکرد. غولهای صنعتی آمریکا مانند اپل ، آمازون ، تسلا ، نایک ، ودیگران ، ازاین امراستقبال کردند. دلارارزان ، تقاضا برای نفت ، طلا ودیگرکالاها راافزایش داد واین امر، به سود بازارهای نوظهور چون برزیل ومکزیک بود زیرا آنها وابسته به واردات این اقلام هستند ودلارگران ،بازپرداخت دیون این کشورهارانیز دشوارترمی کند.
اما ازطرف دیگر ، هزینه ی بسیارنازل استقراض درآمریکا ، بزودی این کشوررازیرکوهی ازقرض فروبرد ومیزان دیون آنرا از 11/32 تریلیون دلار فراتر برد. اگراین روند همچنان ادامه پیداکند ، ازاعتبارجهانی دلار خواهد کاست. مسئله ی دیون انباشته شده ی آمریکا ، اکنون به معضلی سیاسی تبدیل شده وبه موضوع داغ بحث درتبلیغات انتخاباتی آمریکا مبدل گردیده است. اگرچه افکارعمومی آمریکا خواستار کاهش دیون وکسری بودجه ی دولت می باشد اما ، روشی که دولتهای آمریکا برای اینکار درپیش می گیرند ( افزایش مالیات ، اصلاح سیستم بازنشستگی وتامین اجتماعی ، وکاهش هزینه های درمانی دربودجه ی دولت ) مورد پسند مردم قرارنمی گیرد. ایالات متحده ، یکی ازمعدود کشورهای جهان است که زیر باراستقراضی چنین سنگین، کمرخم کرده وکنگره آمریکا نیز درسالهای پس ازجنگ ، به کرات سقف مجاز استقراض رابرای دولت این کشورتغییرداده است.هرچند سال یکبارکه بحث افزایش سقف استقراض داغ می شود ، دو حزب ، جنگ زرگری راه می اندازند تاازهم امتیازبگیرند.(1)
ازسوی دیگر، قدرت جهانی دلار، به دولت آمریکا امکان می دهد تاتحریمهای فلج کننده ی اقتصادی ومالی راعلیه رقبا ومخالفان خود وضع نماید. پس ازعملیات تروریستی 11 سپتامبر، دولت آمریکا به کرات ازاین اهرم استفاده کرد. تاپایان سال 2022 ، بالغ بر 12 هزاربنگاه اقتصادی جهان ، تحت تحریم آمریکاقرارداشتند. اگرچه این تحریمها ، تاثیرچندانی برتغییررفتار دولتها ندارند اما ، هزینه ی رقابت ومخالفت باآمریکا راافزایش می دهند. مثلاً ایران درحال حاضر، مجبوراست 20 درصد ازعواید ناچیزصادراتی خودرا صرف دورزدن تحریمها نماید. ازسوی دیگر، اعمال این تحریمها ، همیشه دشوار وچالش برانگیزبوده وچه بسا مانند تحریمهای وضع شده علیه روسیه ، به جدائی یکجانبه ی متحدان آمریکا ازسیستم دلار منجر گردد. اما حتی این کشورها نیز مجبورند تحریمهای ثانویه ی آمریکارا برعلیه کشورهائی چون ایران ، روسیه وکره شمالی ، رعایت نمایند وتجارت خودراباکشورهای مزبور کاهش دهند. معهذا، مخالفان سیاستهای اقتصادی آمریکا درتلاشند تا جایگزینی برای " سویفت " وسیستمهای جهانی مبتنی بردلار ، بیابند که اگرموفق شوند ، بدون تردید حاکمیت بلامنازع دلاربراقتصاد جهانی ، زیر سئوال خواهد رفت.
بدین ترتیب ، همه ی کشورهای جهان ، به بازی دلار تن درنمی دهند. کشورهائی چون چین وروسیه که خواستارتوقف هژمونی دلاربرجهان می باشند، ازحمایت گروهی از کشورهای دنیا برخوردارند. مثلاً مالزی پیشنهاد کرده تاپول مشترکی برای تجارت شرق آسیاایجاد شود که ارزش آن وابسته به طلا باشد. این کشور، همچنین پیشنهاد کرده است که " صندوق پولی آسیا " برای کاهش اتکاء به دلارتاسیس شود. درآغازهزاره ی جدید، سه چهارم ذخائرارزی جهان ، به دلاربود امااکنون این رقم به کمتراز59 درصد کاهش پیداکرده است وبه گزارش صندوق بین المللی پول ، این روند نزولی همچنان ادامه خواهد یافت. دلاربعنوان پول ذخیره بین المللی ، ابزاری درخدمت قدرت سیاسی واقتصادی آمریکاست ودولتهای این کشور تاکنون دراستفاده ازاین ابزار ، تردید بخود راه نداده اند. مثلاً دولتهای غربی برای مجازات روسیه بخاطرحمله به اوکراین ، 300 میلیارد دلارازدارائیهای این کشوررا که به نیمی ازکل دارائیهای آن کشوربالغ می شود ، توقیف کرده وبانکهای روسی رانیزازدسترسی به سیستم پرداخت بین المللی سویفت محروم نموده اند. استفاده ازسلاح دلار توسط دولت آمریکا ، نه تنها روسیه که بسیاری ازکشورهای جهان رانگران کرده است. بامسدود کردن ذخائرارزی روسیه، کشورهای دنیا دریافتند که هرگونه مخالفت باسیاست خارجی آمریکا ، ممکن است به قیمت توقیف ومصادره ی اموالشان دردیگرکشورها تمام شود. کشورهائی چون چین وهند که خواستارادامه ی تجارت با روسیه هستند ، اینکاررا بجای دلار ، باروپیه ویوان انجام می دهند که گامی مهم درمسیر دلارزدائی ازنظم تجاری بین المللی محسوب می شود. روابط تجاری برزیل وچین نیزروبه گسترش است که بخش عمده ی آن با یوان انجام می شود. این روند ، به جهانی شدن یوان کمک می کند وحضور دلاررا بویژه درمبادلات کالائی جهان ، به چالش می کشد. تقویت رابطه ی اقتصادی چین – روسیه ، موقعیت یوان را بعنوان ابزاربین المللی مبادلات تجاری ، تقویت می کند زیرااین پول ، ازثبات بیشتری نسبت به دیگرارزهای بین المللی برخورداراست ولذا می تواند به چالشی بزرگ برای دلار تبدیل شود. حتی کشورهای عضو " گروه – 10" (G – 10) نیزبتدریج ازدلارفاصله می گیرند تاخودراازنوسانات این پول ونیزتبعات احتمالی انفجاردیون آمریکا ، مصون نگهدارند.(2)
جنگ اوکراین ، به این روند سرعت بخشیده است. بزودی این جنگ ، دوساله می شود. اگرچه ناتو اکنون متحدتر وقوی تر ازهرزمان دیگر بنظرمی رسد وتوانسته است دوکشوربیطرف رانیز به صفوف خود ملحق نماید، اما تحریمهای بی سابقه ی غرب علیه روسیه ، پیامد های سنگینی برای آمریکا ومتحدینش خواهد داشت. چندی پیش ، صندوق بین المللی پول هشدارداد که این تحریمها می تواند جایگاه دلاررا درجهان تضعیف کند. به نظرکارشناسان این صندوق ، دلاراکنون دروضعیتی شبیه به وضعیت پوند انگلیس دراواسط قرن گذشته قراردارد. انستیتوی مطالعات امنیتی جهان (IAGS) نیزهشدارمشابهی رامنتشرکرده است. روسیه فقط آخرین مورد ازبکارگیری سلاح تحریم علیه کشورهای جهان است. دردهه ی گذشته ، آمریکا به کرات ازاین سلاح علیه کوبا ، ایران ، ونزوئلا وافغانستان استفاده کرده است. اعمال تحریمهای مزبور وتوقیف دارائی کشورها دربانکهای غرب ، موجب گردیده که بسیاری ازکشورهای جهان ، دیگردلاررا پولی معتبر وبانکهای غرب را مکانی امن برای نگهداری دارائیهای خود ندانند. دولت روسیه از شرکتهای این کشور خواسته است تا 80 درصد ازمبادلات خارجی خودرابه روبل انجام دهند. اگرچه مسکوت ماندن دلار درمبادلات بین المللی ، یک شبه حاصل نمی شود امااین روند ، مدتها قبل ازجنگ اوکراین آغازشده است . به گزارش صندوق بین المللی پول ، جهان در20 سال گذشته ، بتدریج راه خودرااز دلار جداکرده است. طی این سالها ، ذخائرارزی بانکهای مرکزی جهان ، از 71 درصد درسال 1991 ، به 59 درصد درپایان سال 2021 کاهش پیداکرد. جای خالی دلار ، توسط یوان چین ، دلارکانادا ، یورو ، دلاراسترالیا ، روپیه هند ، وون کره جنوبی ، وروبل روسیه پرشده است.
سالیان سال است که جهان رویای تضعیف دلار وغلبه برهژمونی جهانی آمریکا رادرسرمی پرورد. ابتکاراتی چون بریکس ، جاده ابریشم ، واتحادیه اوراسیا ، به همین منظور سازماندهی شده اند. اما عجیب اینکه ، بزرگترین ضربه به اعتبار دلار، توسط خود آمریکا وبااعمال تحریمهای همه جانبه علیه روسیه وگروهی دیگر از کشورهای جهان ، وارد شده است. باخروج این کشورها ازمدار دلار، بخش بزرگی ازدنیا باایشان همراه گردیده اند. معهذا ، باتوجه به ذخائرهنگفت جهانی دلار ، تبعات سیاستهای فدرال رزرو ، تنها به این کشورمحدود نمی شود وهنوزمی تواند دامنگیر دیگرکشورها گردد. مثلاً وقتی فدرال رزرو درسال گذشته ، برای مهارتورم ، نرخ بهره راافزایش داد، عرضه ی پول کاهش پیداکرد وبازارهای نوظهور وکشورهای درحال توسعه، برای سرمایه گذاری دربهشت امن دلار ،ازیکدیگرسبقت گرفته و به خرید اوراق قرضه ی خزانه داری آمریکا هجوم آوردند. خروج سرمایه ازاین کشورها وورود آن به آمریکا ، به افزایش ارزش دلار دربرابر دیگرارزها منجرشد وبازپرداخت دیون دلاری این کشورها را سنگین تر ودشوارتر کرد. کشورهای مقروض دنیا ، بیش ازهم ازاین سیاست لطمه دیدند. لذا ، بازارهای نوظهور تصمیم گرفتند به ذخائرارزی خویش تنوع ببخشند تاازآسیب پذیری خویش دربرابرسیاستهای اقتصادی آمریکا بکاهند. اینکه این تمایل ، تاچه حدّ به قدرت جهانی دلارلطمه می زند، درآینده مشخص می شود. اگرچه روسیه برای گریز از تحریمهای غرب ، گریبان خویش رابه یکباره ازقید دلاررها کرد اما چین ، که ازدیرباز برای جهانی کردن پول خویش تلاش می کرد ، نقش اصلی رادرهدایت فرآیند تضعیف جهانی دلار ، برعهده گرفته است. این کشوراخیراً قرارداد مبادلات ارزی خود راباآرژانتین توسعه داد وقراردادی نیزبابرزیل امضاء کرد که حجم مبادلات دوطرف رابه 150 میلیارددلاردرسال می رساند. قراراست بخش عمده ی این مبادلات باپولهای ملی دوطرف انجام شود. چین درتلاش است تا قراردادهای مشابهی نیزبادیگرکشورهای جهان منعقد نماید که درآنصورت ، دلار راباچالشی بزرگ روبرو خواهد کرد. آنچه کاررا برای آمریکا دشوارترمی کند ، سلطه ی چین برتجارت کالائی جهان است. بدین ترتیب ، ذخائرجهانی دلار بتدریج ته می کشد وسهم دلاراز ذخائر ارزی جهان همچنان کاهش پیدامی کند واکنون به پائین ترین سطح خود دردو دهه ی اخیررسیده است. چین که بزرگترین خریدارخارجی اوراق قرضه ی خزانه داری کل آمریکا بود ، اکنون این دارائی خودرا به کمترین مقدار ازسال 2009 تاکنون رسانده است. به گزارش خزانه داری آمریکا ، چین تاپایان فوریه سال 2023 ، نزدیک به 849 میلیارددلار اوراق قرضه ی خزانه داری کل آمریکا رادراختیارداشته که این کمترین میزان در12 سال اخیرمی باشد.(3)
قریب نیم قرن است که جهان ازمرگ دلار سخن می گوید اما این امرهنوز تحقق پیدانکرده است. معهذا تاکنون ، روسیه ، چین ، عربستان وایران ، همراه باگروه دیگری ازکشورها ، راه خود راازدلارجداکرده اند. اما هنوز بالغ بر60 درصد تجارت جهان بادلارانجام می شود وبنظرنمی رسد درآینده ی نزدیک ، دلارجایگاه خودرابعنوان پول ذخیره بین المللی ، ازدست بدهد. اما باسبقت گرفتن تولید ناخالص داخلی چین ازآمریکا تاسال2030 ، دهه ی آینده برای دلار سرنوشت ساز خواهد گردید. به گزارش صندوق بین المللی پول ، درسال 2022 ، چین بزرگترین شریک تجاری 61 کشورجهان ودرمقایسه ، آمریکا بزرگترین شریک تجاری 30 کشوردنیابود. اگرروزی دلارجایگاه خودرا بعنوان پول ذخیره بین المللی ، به یوان واگذارکند ، بدون تردید موقعیت برترخودرا دربرابردیگرپولهای رقیب مانند یورو نیز ازدست خواهد داد. دراین صورت چین ، به قدرت مسلط جهان تبدیل خواهد شد. بدین ترتیب دلار، بعنوان واحد محاسبه ، ابزارپرداخت ، وذخیره ی ارزش ، اعتبارخودراازدست خواهد داد وجهان یا به سمت یک ارز مرجع جایگزین حرکت می کند ویا به سوی محیطی باچند ارزمرجع حرکت خواهد کرد. قدرت دلار، ازثروت اقتصادی، ثبات سیاسی ، قدرت نظامی ، وحاکمیت قانون درآمریکا نشئات می گیرد. اگرهریک ازاین ارکان تضعیف شود ، دلارصدمه می بیند وبالعکس ، تضعیف دلار ، پایه های اقتدارسیاسی ، اقتصادی ونظامی آمریکا رابه لرزه درخواهد آورد. اما سیستم مالی پیچیده ی این کشور، یک شبه مضمحل نخواهد شد. درحال حاضر فقط 7 درصد معاملات ارزی دنیا به یوان انجام می شود. این رقم ، اگرچه ناچیزبنظرمی رسد اما ، بسرعت درحال افزایش است. اقتصادجهان ، هنوز وابسته به دلاراست اماباتقویت یوان ، ممکن است بزودی این معادله برهم بخورد وکشورهای بیشتری از یوان درمبادلات تجاری خویش استفاده نمایند.
چهاردهه قبل ، چینی ها موتوراقتصاد خودراباچراغ خاموش روشن کردند. آنها کارکردند ، رشد کردند ، کپی کردند ، وساختند ونرخ های رشد بی سابقه ی بالاتراز10 درصد راازخود برجای گذاشتند. کارخانه های دنیارابه چین کشاندند. چینی ها دراین سالها تلاش کردند درهیچ جنگی شرکت نکنند ، بانظم جهانی درنیفتند وبجای نبرد نظامی ، جنگ اقتصادی رابه پیش ببرند وپیروز این میدان باشند. اکنون که این پیروزی حاصل شده ، پکن ازموضع قدرت درصحنه ی جهانی ظاهرمی شود وحتی دلاررا ازمعاملات بورس خود حذف می کند. اگرچه " شاه پول " هنوز تاج خود رابرزمین نگذاشته اما باچالشهای سهمگین دست وپنجه نرم می کند.
زیرنویس
1)is the US dollar losing its status as the king of currencies? , www.nationalnews.com
2)the US dollar may be the next casualty of the Ukraine war , www.jacobin.com
3)the future of dollar hegemony , www.cfr.org
کمک مالی به کارت بانکی شماره 8732-9635-9973-603