جنگ درقفقازبه پایان نرسیده است

( دورجدید مناقشه درراه است )

جهان انتظارداشت که باانحلال دولت خودخوانده ی قره باغ ، بالاخره مناقشه ی دیرپا میان آذربایجان وارمنستان پایان گیرد وپیمان صلح میان این دوکشوربه امضاء برسد تا منطقه ، روی آرامش بخود ببیند. اما خصومت این کشورها بایکدیگر وباهمسایگان ، عمیق ترازآن است که به این سادگی فروکش کند. علت این امرنیزآن است که بازیگران صحنه ی قفقاز، متنوعند وبه این دوکشورمحدود نمی شوند. علاوه بر سه کشور آذربایجان ، ارمنستان ، وگرجستان ، سه بازیگرمنطقه ای یعنی ایران ، ترکیه ، وروسیه ، ودو بازیگرفرامنطقه ای یعنی آمریکا واتحادیه اروپا ، ونیزتعدادی بازیگر بین المللی نظیرسازمان ملل متحد ( بدلیل درگیری در مناقشه ی قره باغ وصدورچند قطعنامه وبیانیه) ، ناتو ( بدلیل استقرار درترکیه وحضوردرگرجستان وهمکاری باآذربایجان ) وسازمان امنیت وهمکاری اروپا ( بدلیل حضور درروند مناقشه ی قره باغ ازطریق گروه مینسک) درروند تحولات قفقاز جنوبی ایفای نقش می کنند. برخلاف منطقه ی بالتیک ، قفقازجنوبی فاقد یک ساختارمنطقه ای است وبه همین دلیل ، سه کشوراین منطقه نمی توانند درخصوص مسائل فیمابین به مذاکره بنشینند. تحلیل وارزیابی تهدیدات وچالشهای امنیتی قفقاز ، بیانگرآن است که قفقاز جنوبی درکناردارا بودن اهمیت استراتژیک ، درگیریک بحران عمیق سیاسی واقتصادی است. درصحنه ی سیاسی ، اگرچه پیشرفتهائی درزمینه ی حاکمیت دموکراسی صورت گرفته ، لکن آثاراقتدارگرائی، همچنان دربسیاری ازعرصه های حیات سیاسی کشورهای منطقه وکشورهای همجوار باقی است. ازسوی دیگر ، قاچاق سلاحهای سبک وسنگین وهمچنین مواد خام و وقطعات سلاحهای کشتارجمعی، ونیز قاچاق مواد مخدر ، ازموارد شایع درقفقاز می باشد. برخلاف مسیرتجارت مواد مخدر که شرقی – غربی است ، منطقه ی قفقاز درمسیر قاچاق سلاح وتجهیزات نظامی ازشمال به جنوب قراردارد وبسیاری ازدولتمردان فاسد منطقه که ازاین تجارت کثیف سود می برند ، خواهان آرامش منطقه نیستند. بدلیل تقاضای روزافزون مواد مخدر در اروپا ، وتفاوت سرسام آور قیمت مبداء ومقصد ، این نوع تجارت ازجذابیت بیشتری برای سوداگران مرگ و دولتمردان فاسد منطقه برخورداراست. منطقه ی قفقاز، درمسیردوخط اصلی قاچاق مواد مخدر ازافغانستان به اروپا قراردارد : مسیربالکان ، ومسیرشمالی.

بحران قره باغ نیزبخشی ازاین کلاف سردرگم است. سرنوشت قره باغ درواقع ، درجنگ 44 روزه ی پائیز 2020 رقم خورد. دراین جنگ ، خط مقدم دفاعی ارمنستان درهم شکست و " شوشا " ( shusha) دژ دفاعی نیروهای ارمنی ، به تصرف آذربایجان درآمد. اگرچه پس ازاین پیروزی ، علی اف رئیس جمهورآذربایجان ، خویشتنداری نشان داد وباآتش بس پیشنهادی روسیه موافقت کرد اما درهمان زمان ، پیروزی کشورش راطی چند سال آینده ، نویدداد. این کشور ، خرید تجهیزات پیشرفته ی نظامی راازترکیه واسرائیل آغاز کرد درحالیکه روسیه نسبت به فروش سلاح به ارمنستان وآذربایجان مردد بود. این تردید ونیزآغازجنگ دراوکراین ، نقش روسیه رادرتحولات قفقازجنوبی کمرنگ کرد. ایروان نیزبرروی همه ی این تحولات چشم فروبست. برنامه ریزان سیاسی ونظامی روسیه ازمدتها قبل ازحمله ی غافلگیرکننده ی اخیر آذربایجان به قره باغ ، همکاریهای گسترده ی نظامی – امنیتی ترکیه باآذربایجان رازیرنظرداشتند اما آنرادست کم می گرفتند درحالیکه این تدارکات ، حاکی ازآمادگی ترکیه برای دخالت درامورقفقازجنوبی بود. مسکو برآن بود که ابتکارصلح اش درسال2020 وحضورپاسداران صلح روسی درمنطقه ، به منزعه برای همیشه پایان داده است درحالیکه چنین نبود.ناتوانی صلح بانان روسی درارائه ی کمکهای بشردوستانه به قره باغ ، هنگامی که این منطقه 9 ماه تحت محاصره قرارداشت ، حاکی از بی پایگی این تصور وشکست پروژه ی روسیه درمنطقه بود. لغو ناگهانی خودمختاری قره باغ ، ضربه ای بزرگ برسیاست روسیه بود. اهمیت ژئوپولتیک ناگورنو قره باغ برای آذربایجان درآنجاست که این منطقه، سرزمین اصلی آذربایجان راازازنخجوان جدامی کند ومرز این کشورباترکیه محسوب می شود.

ازسوی دیگر، نگرانی ایران ازتحولات قفقازنیزقابل درک است. پس ازاستقلال آذربایجان ، روابط میان این کشور وایران بانوساناتی همراه گردید وبویژه ازوقتی که روابط گرم میان باکو وتل آویو برقرارشد، روابط دوکشوربه تیرگی گرائید. ایران معتقد است که باکو ، نفت راباسلاح معاوضه می کند وپایگاه اطلاعاتی درجوارمرزایران ، دراختیاراسرائیل قرارمی دهد واین کشوررا به تخته پرشی برای حمله به ایران تبدیل می کند. نخجوان فقط 90 مایل باتبریز فاصله دارد وتبریز مرکز استانی است که باکو آنرا آذربایجان جنوبی می نامد. ایران صریحاً مخالفت خودراباهرگونه تغییرنقشه ی منطقه ، بویژه مسدود شدن راه دسترسی خود به ارمنستان ، ابرازکرده است. برخی مقامات تندرو درایران ، حتی پیشنهاد کرده اند که ایران یک منطقه ی حائل 20 مایلی درداخل خاک قره باغ ، نخجوان واستان سیونیک(Syunik) ایجاد نماید تا مانع قطع راه ارتباطی خود باارمنستان گردد. چندی پیش ایران ، درجوارمرزخود باجمهوری آذربایجان ، دست به مانورگسترده ی نظامی زد تاعزم خودرا برای مقابله باهرگونه تغییر نقشه ی منطقه ، اعلام نماید. پارلمان اسرائیل درهمان روز ، قطعنامه ای راازتصویب گذراند که درآن، ازآنچه که احساسات ملی گرایانه ی مردم آذربایجان جنوبی نامیده می شد ، حمایت کرد.

همه ی این موارد حاکی ازآنند که جنگ اخیرقفقاز، به پایان نرسیده است ومنطقه آبستن برخوردهای به مراتب بزرگتر واحتمالاً خونین ترمی باشد.شاید گشودن یک راه ترانزیت ازایران به نخجوان ، بتواند نگرانیهای تهران رادرکوتاه مدت وبطورموقت برطرف نماید.اما ریشه های عمیق تنش درقفقازراخشک نخواهد کرد وخطررویاروئی میان کشورهای منطقه، این باربابازیگری ایران ،همچنان جدّی باقی می ماند. آنچه بیشترموجب نگرانی می شود، اعمال فشار مخالفین ورقبای منطقه ای تهران برباکو، برای رویاروئی باایران ازیک سو ، وجاه طلبیهای منطقه ای ایران ازسوی دیگرمی باشد که به چالشها درمنطقه ی قفقاز دامن می زند.

www.fmohammadhashemi.blogfa.com

کمک مالی به کارت بانکی شماره8732-9635-9973-6037